ابزار وبمستر

.- دوره پارینه سنگی : قدیمی ترین شواهد مربوط به حضور انسان در بیستون به دوره پارینه سنگی میانی(200000-40000)بر می گردد. شواهد مربوط به وجود جوامع شکارگر در بیستون از غارهای شکارچیان، مرآفتاو، مرتاریک و مر دودر به دست آمده است(بیگلری1379). اولین مکانی که در بیستون مورد کاوش قرار گرفت غار بیستون یا غار شکارچیان مربوط به پارینه‌سنگی‌میانی است. کارلتون استانلی کوون از دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1949 میلادی (1328 شمسی) تا عمق 650 سانتیمتر در آن به کاوش پرداخت و تعداد نسبتاً زیادی مصنوعات سنگی موستری، بخشی از استخوان ساعد انسان و یک دندان پیشین به¬دست آورد. وی استخوان¬های فوق را به انسان نئاندرتال نسبت داد. از دیگر یافته¬های این کاوش می¬توان به استخوان گوزن، غزال، گاو وحشی، اسب سانان و گراز اشاره نمود(Coon 1951).

- دوره نوسنگی: منطقه بیستون به عنوان یکی از مهمترین نواحی ایران برای شروع زندگی کشاورزی و روستانشینی به حساب می آید و مورد توجه جوامع کوچک یکجانشین در هزاره های 8و9ق.م بوده است.

یکی از قدیمی ترین روستا های ایران به نام گنج دره متعلق به دوره نوسنگی (هزاره8و9ق.م) در مجاورت بیستون واقع شده است (Smith 1978) علاوه بر گنج دره تعدادی دیگر از قدیمی ترین روستاهای اولیه ایران به نام های گنیل، قلعه کمندباغ و قاسمی در مناطق مجاور بیستون قرار دارند (Smith and Mortensen 1980) پس از پایان دوره مس و سنگ میانی و شروع دوره های مس و سنگ جدید، تعداد مکان های باستانی مدام در حال کاهش هستند.در واقع در بازه زمانی اواخر هزاره 4ق.م تا اوایل هزاره 3ق.م شاهد کاهش توجه جوامع انسانی به این منطقه هستیم

- دوره مفرغ میانی و جدید (2600-1400پ.م) : درواقع شکوفا ترین دوران زندگی روستانشینی در دوران پیش از تاریخ منطقه بیستون بازه زمانی یاد شده می باشد.

- دوره اشکانی(250پ.م- 224م) : بررسی ها و کاوش های صورت گرفته در دشت بیستون نشان داده است که در دوره اشکانی این دشت و بویژه محوطه تاریخی بیستون مورد توجه شاهان اشکانی بوده است بطوری که نقش برجسته های مهرداد دوم، گودرز دوم، بلاش دلایلی بر این مدعایند. در این دوران علاوه بر محوطه های زیادی که درسطح دشت چمچمال و دیگر نواحی بیستون پراکنده شده که به احتمال جوامع روستانشین به حساب می آیند، برای اولین بار شاهد محوطه گسترده ایی در دامنه کوه بیستون بوده که نمی تواند یک جامعه ساده روستایی باشد و از آن به عنوان یک مکان شهری از دروه اشکانی به نام بغستان در بیستون یاد می شود ( علی بیگی389

- دوره ساسانی: در این دوره شاهد توجه حاکمان به دشت حاصلخیز چمچمال از نظر پتانسیل بالای کشاورزی دشت هستیم. شواهدی از احداث بند انحرافی جهت هدایت آب رودخانه گاماسی آو به دشت چمچمال جهت آبیاری مزارع دشت در دوره ساسانی هستیم.(محمدی قصریان و خانمرادی1392)

- دوران اسلامی: در دوران اسلامی بیستون در مسیر مهمترین راههای تجاری، نظامی و زیارتی به عراق و مرکز خلافت اسلامی مشهور به شاهراه خراسان بزرگ قرار داشته است. سیاحان، مورخان و جغرافیدانان زیادی به کرّات از بیستون و آثار آن یاد کرده اند. در اواسط دوره اسلامی(دوره ایلخانی) منابع از احداث شهری به نام سلطان آباد چمچمال توسط سلطان ابوسعید، ایلخان مغول، در بیستون حکایت دارد. باستان شناسان معتقدند که تپه امروزی گرگوند در فاصله 10 کیلومتری شرق بیستون می تواند محل احداث شهر یاد شده باشد(مترجم و محمدی فر1384).

- در دوره صفویه باز هم شاهد تداوم اهمیت زندگی مردمان در بیستون هستیم. وجود آثاری نظیر کاروانسرای صفوی بیستون، پل بیستون و وقف نامه شیخ علیخان زنگنه شاهدی بر این مدعاست. توجه به سیستم آبیاری کشاورزی منطقه که به احتمال زیاد از دوره ساسانی با احداث بند انحرافی درکه بر روی رودخانه گاماسی آو شروع شده بود در این دوره گسترش فراوانی می یابد. وجود نهرهایی مانند قره ولی، جوی خسروی و خود وقف نامه شیخ علیخان شاهدان این مدعایند و در این دوره وجود این تانسیل های ارزشمند بازهم به رشد زندگی روستایی و تدوام آن در بین مردم بیستون افزود.

- اواخر دوره اسلامی: روستای دوره پهلوی بیستون در کناره سراب در سال 1354به منظور انجام کاوش های باستان شناختی بناهای باستانی زیر روستا تخریب و ساکنان آن به شهرک الزهرا که شهركي جهت اسكان رانده شدگان عراقي ساخته شده بود و بدلايلي مورد استفاده قرار نگرفته بود منتقل شدند(رهبر1388). منطقه بیستون همواره در طول زمان از جمله مساعد ترین نواحی غرب ایران در جهت زندگی روستا نشینی و کشاورزی است.امروزه درسطح دشت چمچمال بیش از 50 روستا وجود دارد که شغل اکثر قریب به اتفاق ساکنین این روستاها کشاورزی و دامداری است. وجود منابع آبی فراوان و زمین حاصلخیز کشاورزی باعث شده که مردم بیشتر به کشاورزی روی بیاورند و کمتر به دامداری بپردازندبه نضر نمی رسد مکان های شهری وسیع و پرجمعیت همانند دیگر نواحی کشور در منطقه بیستون وجود داشته باشد. بر اساس بررسی تصاویر قدیمی موجود، تا قبل از سال های 1340تا 1350خورشیدی در محدوده امروزی شهر بیستون حتی یک خانه مسکونی نیز دیده نمی شود. در فاصله این سال ها وبا افتتاح کارخانه قند و کارخانه گونی بافی در بیستون کم کم شاهد شکل گیری شهری کوچک جهت اسکان کارگران کارخانه های یاد شده در بیستون هستیم. بعد از گذشت چند دهه وجود محدودیت هایی در ارتباط با گسترش و توسعه فضای شهری مانع از تبدیل شدن بیستون به شهری وسیع و پرجمعیت شده و امروزه تنها به عنوان یک بخش زیر نظر شهرستان هرسین اداره می گردد. بخش بیستون متشکل از دو دهستان چمچمال و شیرز بوده که در کل دارای 63 روستا است. مرکز این بخش شهر بیستون با 2059نفر جمعیت است(سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح).

منبع : www.bisotun.ir